ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ
ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ
ਜਨਮ ੧੭੨੨
ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ( ਪੰਜਾਬੀ : وارث شاہ , ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ) ਸਿਰਮੌਰ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਸਨ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ ਨਾਮਕ ਕਿੱਸੇ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ । ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀਰ ਦੀ ਚਿਰਾਂ ਦੀ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਬਣਾ ਕੇ ਅਮਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
ਜਨਮ
ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ ੧੭੨੨ ਈਸਵੀ (ਅਨੁਮਾਨਿਤ) ਵਿੱਚ ਸੈਯਦ ਗੁਲਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਘਰ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਕਰੀਬ ੫੦ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ ( جنڈیالہ شیر خان ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ । ਜਿਆਦਾਤਰ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ ੧੭੦੪ , ੧੭੩੦ , ੧੭੩੫ ਜਾਂ ੧੭੩੮ ਵਿੱਚ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਪਰ ਪਿਤਾ - ਪੁਰਖੀ ਬਾਬਾ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਬਜਮ-ਏ-ਕਲਾਮ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਦੇ ਖਾਦਿਮ ਵਾਰਸੀ , ਪ੍ਰੋ. ਗ਼ੁਲਾਮ ਪਿਆਮਬਰ ਅਤੇ ਜਜ ਅਹਿਮਦ ਨਵਾਜ ਰਾਂਝਾ ਆਦਿ ਸਹਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਇਹੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ ੧੭੨੨ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਦਰਬਾਰ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਬਾਹਰ ਲੱਗੀ ਪੱਥਰ ਦੀ ਸ਼ਿਲਾ ਉੱਤੇ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ ੧੭੨੨ ਅਤੇ ਦੇਹਾਂਤ ੧੭੯੮ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ।
ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਪਿੰਡ ਜੰਡਿਆਲਾ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਖਾਨ ਦੀ ਹੀ ਮਸਜਦ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ । ਇਹ ਮਸਜਦ ਹੁਣ ਵੀ ਇਸ ਕਵੀ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਦੇ ਦੱਖਣ –ਪੱਛਮ ਦੀ ਤਰਫ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ।
ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ - ਏ - ਨਜਾਮੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕਸੂਰ ਵਿੱਚ ਮੌਲਵੀ ਗ਼ੁਲਾਮ ਮੁਰਤਜਾ ਕਸੂਰੀ ਕੋਲੋਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ । ਉੱਥੇ ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਗਿਆਨ ( ਵਿਦਿਆ ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਇਹ ਪਾਕਪਟਨ ਚਲੇ ਗਏ । ਪਾਕਪਟਨ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੀ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਕੋਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਈ , ਜਿਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਰਾਣੀ ਹਾਂਸ ਦੀ ਮਸਜਦ ਵਿੱਚ ਬਤੋਰ ਇਮਾਮ ਰਹੇ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ।
ਹੀਰ ਦੀ ਰਚਨਾ
ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਮੋਦਰ ( ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਕਿੱਸਾ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ) , ਮੁਕਬਲ ( ਸੰਮਤ 1764 ਵਿੱਚ ) , ਅਹਮਦ ਗੁੱਜਰ ( ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮਾਂ ) , ਹਾਮਦ ( ਸੰਨ 1220 ਹਿਜਰੀ ਵਿੱਚ ) ਆਦਿ ਲੇਖਕ ਵੀ ਹੀਰ ਲਿਖ ਚੁੱਕੇ ਸਨ । ਪਰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਸੰਸਾਰ ਪਧਰ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਥਾਨ ਬਣਾ ਸਕੀ.
ਈਮਾਮ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮਸਜਦ ਰਾਣੀ ਹਾਂਸ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੇ 1767 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੀਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸੰਪੂਰਣ ਕੀਤੀ । ਛੋਟੀ ਇੱਟ ਦਾ ਬਣਿਆ ਇਹ ਮਸਜਦ ਅੱਜ ਵੀ ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ ਕਾਲਜ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਅੰਦਰ ਯਾਦਗਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ । ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਇੰਨੀ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੀ ਹੋਈ ਕਿ ਲੋਕ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਹੀਰ ਸੁਣਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹੀਰ ਸੁਣ ਦੀਵਾਨਿਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੂਮਣ ਲੱਗਦੇ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਹੀਰ ਨੇ ਕਈ ਰਾਂਝੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ । ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਂਝਾ ਜਾਤੀ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਹਨ , ਜੋ ਰਾਂਝੇ ਨਾ ਹੋਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਂਝਾ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ।
ਜੋ ਲੋਕ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਸੁਣਕੇ ਝੂਮਣ ਲੱਗਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹੀਰ ਸੁਣ ਕੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਚੇਲੇ ਬਣ ਗਏ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰਾਂਝੇ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ , ਜੋ ਪਿਤਾ ਪੁਰਖੀ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਪਨਾਮ ਬਣ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ ।
ਮਜ਼ਾਰ
ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੀਰ ਸਯਦ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਹੈ । ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ੯ - ੧੦ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ । ਆਸਪਾਸ ਸਾਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਕੱਚੀ ਅਤੇ ਨਮ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਹਿਤ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਦੂਜੇ ਮਜ਼ਾਰਾਂ ਦੇ ਆਸ ਦੇ ਕੋਲ ਵਰਖਾ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਖੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ । ਪਰ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਕੇ ਦਰਬਾਰ ਪੱਕਾ , ਖੁੱਲ੍ਹਾ , ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਹਵਾਦਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।
ਸੰਨ ੨੦੦੮ ਵਿੱਚ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਉੱਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤੱਕ ੨੩ ਜੁਲਾਈ ਵਲੋਂ ੨੫ ਜੁਲਾਈ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਉੱਤੇ ਉਰਸ ਮਨਾਈ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ੨੪ ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਛੁੱਟੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ੨੫ ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਡਰਾਮਾ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਹਰ ਸਾਲ ਉਰਸ ਉੱਤੇ ਕਰੀਬ ੫੦ , ੦੦੦ ਲੋਕ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਾਜਰੀ ਭਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕੋਈ ਹੀਰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਆਪਣੇ - ਆਪਣੇ ਅੰਦਾਜ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੀ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਥੇ ਹੀਰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਦੇ ਅਰੰਭਕ ਬੰਦ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ :
ਅਵਲ ਹਮਦ ਖੁਦਾ ਦਾ ਵਿਰਦ ਕੀਜੇ
ਇਸ਼ਕ਼ ਕੀਤਾ ਸੁ ਜੱਗ ਦਾ ਮੂਲ ਮੀਆਂ
ਪਹਿਲਾਂ ਆਪ ਹੀ ਰੱਬ ਨੇ ਇਸ਼ਕ਼ ਕੀਤਾ
ਤੇ ਮਸ਼ੂਕ਼ ਹੈ ਨਬੀ ਰਸੂਲ ਮੀਆਂ
ਇਸ਼ਕ ਪੀਰ ਫਕੀਰ ਦਾ ਮਰਤਬਾ ਹੈ
ਮਰਦ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਭਲਾ ਰੰਜੂਲ ਮੀਆਂ
ਖਿਲੇ ਤਿਨ੍ਹਾ ਦੇ ਬਾਗ ਕਲੂਬ ਅੰਦਰ
ਜਿਨ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਇਸ਼ਕ ਕਬੂਲ ਮੀਆਂ
ਜਨਮ ੧੭੨੨
ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ( ਪੰਜਾਬੀ : وارث شاہ , ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ) ਸਿਰਮੌਰ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਸਨ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ ਨਾਮਕ ਕਿੱਸੇ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ । ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀਰ ਦੀ ਚਿਰਾਂ ਦੀ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਬਣਾ ਕੇ ਅਮਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
ਜਨਮ
ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ ੧੭੨੨ ਈਸਵੀ (ਅਨੁਮਾਨਿਤ) ਵਿੱਚ ਸੈਯਦ ਗੁਲਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਘਰ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਕਰੀਬ ੫੦ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ ( جنڈیالہ شیر خان ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ । ਜਿਆਦਾਤਰ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ ੧੭੦੪ , ੧੭੩੦ , ੧੭੩੫ ਜਾਂ ੧੭੩੮ ਵਿੱਚ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਪਰ ਪਿਤਾ - ਪੁਰਖੀ ਬਾਬਾ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਬਜਮ-ਏ-ਕਲਾਮ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਦੇ ਖਾਦਿਮ ਵਾਰਸੀ , ਪ੍ਰੋ. ਗ਼ੁਲਾਮ ਪਿਆਮਬਰ ਅਤੇ ਜਜ ਅਹਿਮਦ ਨਵਾਜ ਰਾਂਝਾ ਆਦਿ ਸਹਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਇਹੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ ੧੭੨੨ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਦਰਬਾਰ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਬਾਹਰ ਲੱਗੀ ਪੱਥਰ ਦੀ ਸ਼ਿਲਾ ਉੱਤੇ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ ੧੭੨੨ ਅਤੇ ਦੇਹਾਂਤ ੧੭੯੮ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ।
ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਪਿੰਡ ਜੰਡਿਆਲਾ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਖਾਨ ਦੀ ਹੀ ਮਸਜਦ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ । ਇਹ ਮਸਜਦ ਹੁਣ ਵੀ ਇਸ ਕਵੀ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਦੇ ਦੱਖਣ –ਪੱਛਮ ਦੀ ਤਰਫ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ।
ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ - ਏ - ਨਜਾਮੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕਸੂਰ ਵਿੱਚ ਮੌਲਵੀ ਗ਼ੁਲਾਮ ਮੁਰਤਜਾ ਕਸੂਰੀ ਕੋਲੋਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ । ਉੱਥੇ ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਗਿਆਨ ( ਵਿਦਿਆ ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਇਹ ਪਾਕਪਟਨ ਚਲੇ ਗਏ । ਪਾਕਪਟਨ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੀ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਕੋਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਈ , ਜਿਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਰਾਣੀ ਹਾਂਸ ਦੀ ਮਸਜਦ ਵਿੱਚ ਬਤੋਰ ਇਮਾਮ ਰਹੇ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ।
ਹੀਰ ਦੀ ਰਚਨਾ
ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਮੋਦਰ ( ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਕਿੱਸਾ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ) , ਮੁਕਬਲ ( ਸੰਮਤ 1764 ਵਿੱਚ ) , ਅਹਮਦ ਗੁੱਜਰ ( ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮਾਂ ) , ਹਾਮਦ ( ਸੰਨ 1220 ਹਿਜਰੀ ਵਿੱਚ ) ਆਦਿ ਲੇਖਕ ਵੀ ਹੀਰ ਲਿਖ ਚੁੱਕੇ ਸਨ । ਪਰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਸੰਸਾਰ ਪਧਰ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਥਾਨ ਬਣਾ ਸਕੀ.
ਈਮਾਮ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮਸਜਦ ਰਾਣੀ ਹਾਂਸ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੇ 1767 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੀਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸੰਪੂਰਣ ਕੀਤੀ । ਛੋਟੀ ਇੱਟ ਦਾ ਬਣਿਆ ਇਹ ਮਸਜਦ ਅੱਜ ਵੀ ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ ਕਾਲਜ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਅੰਦਰ ਯਾਦਗਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ । ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਇੰਨੀ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੀ ਹੋਈ ਕਿ ਲੋਕ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਹੀਰ ਸੁਣਨ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹੀਰ ਸੁਣ ਦੀਵਾਨਿਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਝੂਮਣ ਲੱਗਦੇ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਹੀਰ ਨੇ ਕਈ ਰਾਂਝੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ । ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਂਝਾ ਜਾਤੀ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਹਨ , ਜੋ ਰਾਂਝੇ ਨਾ ਹੋਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਂਝਾ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ।
ਜੋ ਲੋਕ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਸੁਣਕੇ ਝੂਮਣ ਲੱਗਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹੀਰ ਸੁਣ ਕੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਚੇਲੇ ਬਣ ਗਏ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰਾਂਝੇ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ , ਜੋ ਪਿਤਾ ਪੁਰਖੀ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਪਨਾਮ ਬਣ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ ।
ਮਜ਼ਾਰ
ਜੰਡਿਆਲਾ ਸ਼ੇਰ ਖ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੀਰ ਸਯਦ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਹੈ । ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ੯ - ੧੦ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ । ਆਸਪਾਸ ਸਾਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਕੱਚੀ ਅਤੇ ਨਮ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਹਿਤ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਦੂਜੇ ਮਜ਼ਾਰਾਂ ਦੇ ਆਸ ਦੇ ਕੋਲ ਵਰਖਾ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਖੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ । ਪਰ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਕੇ ਦਰਬਾਰ ਪੱਕਾ , ਖੁੱਲ੍ਹਾ , ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਹਵਾਦਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।
ਸੰਨ ੨੦੦੮ ਵਿੱਚ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਉੱਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤੱਕ ੨੩ ਜੁਲਾਈ ਵਲੋਂ ੨੫ ਜੁਲਾਈ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਉੱਤੇ ਉਰਸ ਮਨਾਈ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ੨੪ ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਛੁੱਟੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ੨੫ ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਵਾਰਿਸ ਦੀ ਹੀਰ ਡਰਾਮਾ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਹਰ ਸਾਲ ਉਰਸ ਉੱਤੇ ਕਰੀਬ ੫੦ , ੦੦੦ ਲੋਕ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਾਜਰੀ ਭਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕੋਈ ਹੀਰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਆਪਣੇ - ਆਪਣੇ ਅੰਦਾਜ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੀ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਥੇ ਹੀਰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਦੇ ਅਰੰਭਕ ਬੰਦ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ :
ਅਵਲ ਹਮਦ ਖੁਦਾ ਦਾ ਵਿਰਦ ਕੀਜੇ
ਇਸ਼ਕ਼ ਕੀਤਾ ਸੁ ਜੱਗ ਦਾ ਮੂਲ ਮੀਆਂ
ਪਹਿਲਾਂ ਆਪ ਹੀ ਰੱਬ ਨੇ ਇਸ਼ਕ਼ ਕੀਤਾ
ਤੇ ਮਸ਼ੂਕ਼ ਹੈ ਨਬੀ ਰਸੂਲ ਮੀਆਂ
ਇਸ਼ਕ ਪੀਰ ਫਕੀਰ ਦਾ ਮਰਤਬਾ ਹੈ
ਮਰਦ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਭਲਾ ਰੰਜੂਲ ਮੀਆਂ
ਖਿਲੇ ਤਿਨ੍ਹਾ ਦੇ ਬਾਗ ਕਲੂਬ ਅੰਦਰ
ਜਿਨ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਇਸ਼ਕ ਕਬੂਲ ਮੀਆਂ
0 comments: